سینماروزان: در دسته‌بندی‌های سیاسی همین که یک هنرمند، متبوع یک دسته سیاسی خاص باشد کافیست تا هرچه می‌کند و هرچه می‌گوید توسط رسانه‌های هم‌دسته ارج نهاده شود و در این میان آنچه نادیده می‌ماند نظرات مخاطبان نسبت به هنر است که بزرگترین آفت است حتی برای بزرگترین هنرمندان و درنهایت هنرمند را از جامعه عقب می‌اندازد.

سریال رمضانی شبکه ۳ سیما “سرباز” را هادی مقدم‌دوست ساخته که از همان ابتدا تا پایان با انتقادات مختلف مخاطبان مبنی بر کش‌دار و کند بودن مواجه شده ولی چون سازنده به اردوگاه راست متمایل است، رسانه‌های دست راست با نوعی مسامحه با این نقدها برخورد کرده‌اند.

به تازگی روزنامه اصولگرای “کیهان” هم در تحلیلی بی ذکر حتی یک نقطه ضعف از “سرباز”، تقدیر و تشکر جانانه‌ای از سازنده سریال انجام داده است!

متن تحلیل “کیهان” را بخوانید:

مجموعه داستانی «سرباز» که به نویسندگی و کارگردانی «هادی مقدم‌دوست» ساخته شده است؛ و پخش آن از اول ماه مبارک رمضان شروع شده، دیگر به قسمت‌های پایانی خود نزدیک می‌شود. این مجموعه که داستان زوجی به نام یحیی «پزشک متعهد» و یلدا «دختر مسئولیت‌پذیر و خانه‌دار» از دو طبقه متفاوت را روایت می‌کند؛ این روزها با واکنش منتقدانی مواجه شده که معتقدند سریال در جذب مخاطب ناموفق بوده و داستان کشش همراه شدن مخاطب را ندارد.
اما اینکه حرف اصلی نویسنده و کارگردان سرباز چیست و اینکه چرا کمتر منتقدی به محتوای این مجموعه داستانی می‌پردازد، سؤالاتی است که سعی شده در این مطلب به آنها پاسخ داده شود.
انتخاب همسر «غیر هم‌کفو و ناهمگون» از سوی برخی پسران به ظاهرسنتی و مذهبی امری عجیب است.
پسرانی که ترجیح می‌دهند با دخترانی ازدواج کنند که کفویت عقیدتی و فرهنگی با آنها ندارند اما از طبقه اجتماعی و اقتصادی بالاتری از آنها هستند و این مسئله امتیاز مهمی برای چنین پسرانی محسوب می‌شود.
در مقابل دخترانی که با خواستگارانی از طبقه فرهنگی و اقتصادی پایین‌تر از خود مواجه هستند، به این دلیل که خواستگاران هم کفوی برایشان نیامده، یا آمده اما خواستگار هم‌کفو آنها را نپسندیده، به چنین وصلتی راضی می‌شوند.
البته نکته مهم در این نوع ازدواج‌ها این است که بسیاری از این زوجین که معمولا در سن بالا هم ازدواج می‌کنند، می‌خواهند طرف مقابل را مانند خود کنند. اما برای رسیدن به هدف، دچار مشکلات شدید با همسر خود می‌شوند. تعدادی از آنها کارشان به طلاق می‌کشد- که قطعا بخشی از آمار طلاق‌های موجود شامل همین دسته از زوجین می‌شود- تعدادی با وجود همان ناهمگونی‌ها و اختلاف‌ها، و با دعواهای بی‌پایان به زندگی مشترک پرتنش خود ادامه می‌دهند. و تعداد کمی، با برطرف کردن اختلاف‌ها و کنار آمدن با یکدیگر، می‌توانند در آرامش باهم زندگی کنند.

در واقع هادی مقدم‌دوست با در نظر گرفتن این مشکل فرهنگی و اجتماعی، سعی کرده در سریال «سرباز» این معضل فرهنگی و اجتماعی امروز جاری در زندگی بخشی از مردمان طبقه متوسط شهری را مورد بررسی قرار دهد.

هادی مقدم‌دوست در همان قسمت اول سریالش و از زبان راوی داستان «ناصر طهماسب» خیال مخاطب را راحت می‌کند که در این داستان «یحیی و یلدا» به هم می‌رسند و زندگی مشترک را شروع می‌کنند، اما کل ماجرای این سریال «یکی شدن» و کنار آمدن این زوج ناهمگون با هم است.
برای درک چگونگی یکی شدن این زوج ناهمگون، مقدم دوست در قسمت دوم سریال به تعریف صورت مسئله و زوایای مختلف مشکل می‌پردازد. در این قسمت صحنه‌ای نشان داده می‌شود که یحیی و یلدا در جلسه خواستگاری برای صحبت کردن به خانه گلنگی می‌روند و مشغول صحبت می‌شوند. یحیی به یلدا دفترچه قدیمی نشان می‌دهد که در آن نوشته شده پدرش رعیت‌زاده‌ای روستایی بوده و توضیح می‌دهد که پدرش با تلاش و پشتکار و سخت کوشی درس خوانده، و معلمی ساده در همان روستا شده و بعدها به تهران مهاجرت کرده است. یحیی در آن گفت‌وگو بر ساده و معمولی بودن خود و خانواده‌اش تاکید می‌کند.
اتفاقا در مقابل یلدا که به وضوح سطح زندگی و درآمد خانواده‌اش بالاتر از خانواده یحیی است، در همان جلسه به عیان– نه به کنایه- اعلام می‌کند که خانه برایش خیلی مهم است. اصلا نمی‌خواهد مستاجر باشد و در یک خانه نقلی هم نمی‌تواند زندگی کند. این در حالی است که یحیی خانه و زندگی یلدا را دیده و می‌داند که خانواده یلدا علاوه‌بر یک آپارتمان شیک که در آن زندگی می‌کنند، یک خانه کلنگی بزرگ دارند. مادر یلدا در کار خرید و فروش سکه و ارز است و در کل خانواده یلدا جزء طبقه مرفه هستند.
و تمام ماجرای مجموعه داستانی «سرباز» باز کردن همین گره پیچیده هست. یعنی ازدواج دو جوان از دو طبقه اقتصادی و فرهنگی متفاوت که هر دو توقع دارند دیگری، خودش را با او تطبیق دهد.

در یکی از قسمت‌ها مادر یحیی وقتی به مرور خاطراتش می‌پردازد به یاد می‌آورد، که دختر دیگری را برای یحیی پسندیده بوده است؛ دختری مانند عروس اولش«اعظم»، اما یحیی «یلدا» را انتخاب کرده بوده. مادر در اولین مواجهه با یلدا و خانواده‌اش، از یلدا بدش نمی‌آید اما اصلا خانواده یلدا را نمی‌پسندد.
مادر یحیی البته کم‌کم و با گذر زمان و پیدا کردن شناخت بیشتر از یلدا، «مسئولیت‌پذیری در قبال برادرزاده‌اش دریا»، «زن زندگی بودن» و «تلاش‌هایش را برای شروع زندگی» تقدیس می‌کند. و گرچه با برخی از مسائل خانوادگی یلدا همچون گسسته بودن روابط خواهر- برادری، پولکی بودن مادر یلدا و… کنار نمی‌آید، اما برای کم شدن اختلافات پسر و عروسش وارد میدان می‌شود و با کمک برادر، عروس دیگرش «اعظم» و حتی «دریا و نوه‌هایش» سعی می‌کند راهی برای «یکی شدن» آنها پیدا کند.
و همه اینها یعنی تاکید بر نقش پررنگ خانواده در کم کردن تعارضات فرهنگی و فکری میان زوجین ناهمگون. البته مقدم دوست با هنرمندی به مخاطب پیام می‌دهد تنها زمانی خانواده و اطرافیان می‌توانند برای کم کردن اختلاف زوجین ناهمگون قدمی بردارند که دارای انسجام و همگونی عقیده باشند.
چرا که در سریال برعکس خانواده یحیی از طرف خانواده یلدا تلاش و کوششی برای کم کردن اختلاف دختر و دامادشان دیده نمی‌شود. این عدم تحرک هم به دلیل منفعت‌طلبی و منیت‌های افراد خانواده هست و هم به دلیل ناتوانی شخصیتی. زیرا در چند قسمت از سریال از زبان یلدا و مادرش بیان می‌شود که چون یلدا در سن بالا توانسته شوهر پیدا کند و اینکه «مینا» خواهر یلدا به خاطر نداشتن خواستگار مناسب دچار افسردگی شدید شده و زندگی مشترک «بهرام» برادر یلدا به شکست و طلاق منجر شده، پس حفظ زندگی مشترک یلدا مهم است. اما این مهم بودن فقط در حد حرف باقی می‌ماند و به هیچ واکنش عملی از طرف افراد خانواده یلدا منجر نمی‌شود.

یکی از دغدغه‌های مهم هادی مقدم‌دوست که برای آن فیلم سینمایی «سر به مهر» را ساخت؛ مسئله «نماز» خواندن است.
در سریال «سرباز» نماز یک بخش مهم از زندگی است. در دفعه اولی که شهاب و یحیی قبل از سربازی رفتن در تاکسی نشسته‌اند و ناگهان یحیی یادش می‌آید که نماز مغرب و عشایش را نخوانده و به دنبال جست‌وجوی نیمه‌شب شرعی در گوشی‌اش هست، شهاب خطاب به یحیی، ابتدا ساعت دقیق نیمه شب شرعی را متذکر می‌شود و بعد با تعجب اظهار می‌کند که فکر می‌کرده یحیی که فرد مذهبی تری نسبت به اوست قاعدتا نباید نمازش اینقدر دیر بشود…

البته کارگردان وقتی برای بار دوم در شهر محل سربازی یحیی و شهاب به دیر شدن وقت نماز این دو نفر‌اشاره می‌کند، مشغول دادن پیام به مخاطب است تا علت العلل رفتارهای متکبرانه و غیرمسئولانه یحیی را درک کند.
در واقع مقدم دوست کاملا موحدانه و از روی اعتقاد به مخاطب پیام می‌دهد که ریشه خیلی از رفتارهای غیرمسئولانه، منفعت‌طلبی‌ها و راحت‌طلبی‌های یحیی- نقدی که حتی مادر یحیی آن را در مورد پسرش وارد می‌داند- همین بی‌مبالاتی یحیی در ادای فریضه نماز است.

البته از نگاه نویسنده و کارگردان سریال سرباز، خانواده آرمانی و موفق داستان خانواده «اعظم و مجتبی» است.
اعظم زنی مومن و چادری، خانه‌دار اما فعال در عرصه اجتماع است. اعظم به همراه خانم مقدسی یک خیریه را اداره می‌کنند و برای تامین پول برق یک خانواده فقیر و هزینه درمان بیماری که پول بیمارستان ندارد، تلاش می‌کنند. آنها به کودکان یتیم رسیدگی می‌کنند و دنبال ساخت درمانگاه برای مردم یک روستا هستند.
مجتبی هم مردی خانواده دوست، تلاشگر و مسئولیت‌پذیر است.
اعظم و مجتبی همیشه و همه‌جا دغدغه سایر اعضای خانواده خود و خانواده همسر خود را دارند. برای حل مشکلات فعالانه وارد عمل می‌شوند و ایثارگرانه رفتار می‌کنند.
رابطه فرزندان اعظم و مجتبی رابطه‌ای عاطفی و حمایت‌گرایانه است. در تمام صحنه‌هایی که «کیمیا» و «محمدطاهر» حضور دارند، کیمیا با محبت تمام به محمدطاهر و نیازهایش توجه می‌کند. همیشه حواسش به محمدطاهر هست و در اوج درس خواندن هم با حوصله جواب سؤال‌های او را می‌دهد. در مقابل هم محمدطاهر همین رابطه عاطفی و حتی وابستگی را به خواهر بزرگ‌ترش دارد و به حرف‌هایش گوش می‌دهد.
حالا می‌توان این رابطه خواهر- برادری را با رابطه خواهر و برادری «بهرام-یلدا و مینا» مقایسه کرد. این خواهر و برادرها در عین حال که همدیگر را دوست دارند، اما دلسوزی برای هم ندارند و کاملا سودجویانه و در موقع نیاز به سراغ هم میروند…

یحیای سریال «سرباز» عاشق حرفه پزشکی است. او برای حل مشکل ترس از سربازی رفتن پسردائی خود «شهاب» حاضر شده به سربازی برود، اما بعد از پخش مصاحبه‌اش از سیما و مراسم تقدیر از پژوهش‌هایی که در رشته پزشکی انجام داده، دچار غرور می‌شود و تصور می‌کند به خاطر برتری‌های علمی و موقعیتی که دارد باید دائما مورد احترام دیگران باشد و همه به او بله بگویند و گوش به فرمانش باشند. نقطه ضعف شخصیتی که مادر و یلدا به خوبی از آن آگاهند و برای رفعش تلاش می‌کنند اما توانایی لازم را برای برطرف کردن آن ندارند.
البته از نگاه مقدم‌دوست ماهیت «سربازی» و مواجه شدن فرد با شرایط سخت و به ویژه قرار گرفتن در یک موقعیت دینی خاص (راهپیمائی اربعین) زمینه اصلاح این خصیصه بد یحیی را فراهم می‌کند.
در واقع مقدم‌دوست سربازی را نه یک دوره وقت تلف کن برای پسرها، که فرصتی برای خدمت به مردم و وطن و مهم‌تر از آن فرصتی برای خودسازی می‌داند.
در واقع فرصت «سربازی» باعث می‌شود که اعتماد به نفس شهاب بالا برود و به درک توانایی‌های حرفه‌ای خود برسد. همچنین باعث انگیزه پیدا کردن علیرضا برای کار و تلاش می‌شود. و حتی باعث همراهی فرزاد فلکی با دوستانی خوب و سالم و به قول خودش «آدم حسابی» می‌شود…

متاسفانه از آنجا که الگوی ذهنی بسیاری از مخاطبان، منتقدان و حتی کارشناسان رسانه برای پسندیدن یا توجه به یک مجموعه داستانی، سریال‌های خارجی است؛ «سرباز» برایشان سریال جذابی نیست. ریتم کُند، محتوا محور بودنِ دیالوگ‌ها و عدم جذابیت‌های عوامانه در سریال از عمده دلایل استقبال نشدن از این مجموعه داستانی است.
چنانچه سال‌ها پیش بسیاری از مخاطبان و منتقدان همین رویکرد را نسبت به مجموعه داستانی «تفنگ سر پر» امرالله احمدجو داشتند و با مقایسه آن با کار قبلی جناب احمدجو یعنی «روزی روزگاری»، تفنگ سرپر را کاری ناموفق خواندند. در واقع به این دلیل که ریتم کار کند بوده و جذابیت روزی روزگاری را نداشته، مسئله ذهنی نویسنده و کارگردان «تفنگ سرپر» درباره رویارویی حق و باطل، هزینه دادن برای دفاع از حق و حقیقت در برابر دشمنان حق، و پاسخ‌های شگفت انگیز او به شبهات مربوط به این مسئله، دیده نشد.

ظاهرا باید برای خیلی از منتقدین و کارشناسان فرهنگ این جمله معروف معلمان ریاضی سال‌های مدرسه شان را یادآوری کرد که برای پیدا کردن راه‌حل مسئله باید صورت مسئله خوب فهمیده شود! یعنی تا منتقدان و کارشناسان فرهنگی درک نکنند که صورت مسئله‌ای با عنوان «تعارضات جدی زندگی زوج‌های ناهمگون» وجود دارد، هیچ وقت سریال‌سازی برای حل این مسئله بغرنج برایشان اهمیت پیدا نخواهد کرد.
زیرا وقتی معضل فرهنگی خوب شناخته نشود و علت‌های آن با صبر مورد بررسی قرار نگیرد، رفع آن هم ممکن نمی‌شود. پس حالا که نویسنده و کارگردان «سرباز» با صبر و حوصله یک معضل فرهنگی را واکاوی کرده و برای آن راه‌حل ارائه کرده، حداقل منتقدان و کارشناسان فرهنگی باید با صبر و حوصله نتیجه بارش‌های فکری او را دنبال کنند...

و در آخر به نوبه خود از نویسنده و کارگردان مجموعه داستانی «سرباز» که وجود یک مشکل بزرگ فرهنگی در خانواده‌های متوسط شهری را درک کرده، جلوتر از بسیاری از فعالان پر مدعای عرصه فرهنگ! به دنبال دادن هشدار برای وجود این معضل به مخاطب بوده و مهم‌تر از آن، به ارائه راهکار برای رفعش پرداخته، تقدیر و تشکر می‌کنیم.

سینماروزان: هیچ کدام از سریالهای رمضان۹۹ تلویزیون نتوانستند مورد توجه گسترده مخاطبان قرار گیرند و در این میان سریال “سرباز” که با حمایت ارتش و قرارگاه مهارت‌آموزی نیروهای مسلح تولید شده بود بیش از بقیه سریالها آماج نقد قرار گرفت.

علیرضا افخمی کارگردان سریالهایی نظیر “او یک فرشته بود” و “زیرزمین” در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود حمایت مالی یک اسپانسر قدرتمند از سریال «سرباز» و نداشتن مشکل مالی، این سریال با مخاطب پایین و انتقادات بالا مواجه شد به محمدصادق عابدینی در جوان پاسخ می‌دهد: درباره سریال سرباز مسئله نداشتن پول نبود و اتفاقا این سریال اسپانسر خوبی داشت ولی اینکه اسپانسر برای تولید سریال پول می‌دهد، قاعدتاً انتظاراتی برای ساخت و محتوا دارد که تلویزیون ملزم به رعایت آنهاست، این الزامات باعث می‌شود که از جذابیت کار کاسته شود!!!

افخمی می‌افزاید: من هم در زمان ساخت سریال «پرستاران» که اسپانسرش وزارت بهداشت بود با چنین مشکلی روبه‌رو بودم، به هر حال انتظارات حامی مالی سریال که به عنوان سرمایه‌گذار ورود پیدا کرده باعث تغییراتی در اثر می‌شود که از میزان مخاطب آن می‌کاهد.

افخمی تأکید می‌کند: تلویزیون باید سعی کند برای ساخت سریال سراغ اسپانسر از بیرون سازمان نرود، به خصوص برای سریال‌های ماه رمضان که مردم آن را دنبال می‌کنند. وقتی سرمایه‌گذار بیرونی بیاید، نتیجه کار شاید برای اهداف سرمایه‌گذار مثل دیده شدن و مطرح کردن خود، مطلوب باشد، ولی قطعاً مردم از آن استقبال نمی‌کنند.

کارگردان “پنج کیلومتر تا بهشت” معتقد است: یکی از اشتباه‌های تلویزیون این است که می‌خواهد آنتن پر کند و کار را با پول سرمایه‌گذار بیرونی یا با کمترین هزینه بسازد، در حالی که باید به باکس سریال‌های ماه رمضان به عنوان یک باکس ارزشمند نگاه کند. این زمان ویژه‌ای است که مردم پای تلویزیون نشسته‌اند و انتظار آغاز سریال‌ها را می‌کشند.

سینماروزان: سریال رمضانی “سرباز” که از شبکه سوم روی آنتن رفت در همان ماه رمضان هم نتوانست چندان باب طبع مخاطبان باشد با این حال ۵۱ قسمتی بودن سریال باعث شده با ورود به ماه شوال نیز همچنان باکس طلایی شبکه سه در اختیار این سریال باشد.

هادی مقدم‌دوست کارگردان سریال “سرباز” در چرایی کشدار بودن سریال از طولانی بودن خدمت سربازی گفته!!

مقدم‌دوست به شرق گفت: یکی از دستورکارهایی که برای این سریال داشتیم نمایش تغییر و تحولات و ارتقای درونی آدم‌های سریال و به‌خصوص دو شخصیت اصلی بود… ما به عنوان نقش‌های اصلی زن و مردی را داشتیم که با هم متفاوت بودند اما طی دوران ماقبل سربازی و در بخشی از دوران سربازی باید یکی می‌شدند و نقش‌های فرعی هم بودند که برای آنها آغاز و انجام طراحی شده بود. جنس این دگرگونی‌ها همان‌طور که عرض کردم، درونی بود.هم تعداد شخصیت‌ها زیاد بود و هم دوران خدمت سربازی دو سال طول می‌کشد و ما می‌خواستیم این تغییرات طی دوران طولانی خدمت اتفاق بیفتد. طبعا این دستورکار احتیاج بیشتری به زمان دارد. زمان اولیه ما چهل قسمت بود اما غالبا فیلم‌نامه چند قسمت بیشتر می‌شود و غیر از آن حین کار بخش‌های دیگری را هم به متن اضافه کردیم. مثل پرداختن به مناطق سیل‌زده یا قصه‌هایی که مربوط به امکان مهارت‌آموزی  حین خدمت وظیفه است که مربوط به خدمات و سرویسی است که جدیدا توسط نیروهای مسلح به سربازان داده می‌شود و سربازان در دوران خدمت امکان این را دارند که مهارتی یاد بگیرند یا از مهارتی که دارند استفاده کنند. روی‌هم‌رفته کل کار شد حدود پنجاه قسمت.

سینماروزان: هادی مقدم دوست نویسنده ای که نامش را اغلب کنار نام حمید نعمت الله شنیده ایم و سابقه کارگردانیش به اپیزودی از فیلم دیده نشده «ملاقات» برمیگردد بعد از ساخت یک فیلم مستقل به نام «سر به مهر» با حمایت تصویرشهر و اپیزودی از فیلم «هیهات» از محصولات سازمان هنری-رسانه ای اوج که هیچ کدام توجه چندانی را از سوی مخاطبان موجب نشدند حالا اولین سریال خود را میسازد.

به گزارش سینماروزان به مانند اغلب کارهایی که نام مقدم دوست به عنوان نویسنده آنها آمده سریال «سرباز» که بناست او کارگردانیش کند به تهیه کنندگی محمدرضا شفیعی از تهیه کنندگان پرکار سالهای اخیر رسانه ملی تولید خواهد شد.

سرباز که در نگارش آن نعمت الله هم کنار مقدم دوست بوده در ۴۰ قسمت ۴۵ دقیقه ای قرار است به روی آنتن برود و حکایت پزشک وظیفه‌ای به نام یحیی و همسرش یلدا و رفقای هم خدمتی‌اش است … با نگاهی عاشقانه و حماسی!

مشخص نیست مقدم دوست بعد از کارگردانیهای سینمایی اش که هیچ یک فراگیر نشدند خواهد توانست سریالی جذاب بسازد یا نه؟ او پیشتر به عنوان نویسنده در کنار حمید نعمت الله سریال «وضعیت سفید» را نوشته بود که در زمان خود جلب توجه کرد؛ اما تفاوت آنجا بود که کارگردانی «وضعیت سفید» را نعمت الله انجام داده بود اما در «سرباز» خود مقدم دوست است که باید کارگردانی کند.