سینماروزان: نزدیک به چهل سال بعد از تولید فیلم “سفیر” که نخستین فیلم سینمایی حرفه ای مرتبط با تاریخ تشیع است همچنان این فیلم با فاصله ای بعید از بسیاری فیلمها و سریالهای دیگر جزو دیدنی ترین آثار تاریخی-مذهبی بعد از انقلاب است.

به گزارش سینماروزان طرح اولیه “سفیر” از غلامعلی حدادعادل بوده و تولید آن با حمایت 15میلیون تومانی سپاه پاسداران(معادل 350هزار دلار وقت) و همراهی شخص شهید یوسف کلاهدوز صورت گرفت و فریبرز صالح هرچه در چنته داشت برای ساخت فیلم به کار گرفت.

“سفیر” فیلمی خوش ساخت و مخاطب پسند شد و در عین حال مطلوب مدیران ولی صالح بعد از تولید این فیلم جز ساخت یک فیلم سفارشی کار دیگری از پیش نبرد. در چرایی بایکوت کارگردان “سفیر” بیش از هر چیز رزومه اش در ساخت فیلم “دام نامرئی” که به سفارش ساواک ساخته شده بود نقش داشت.(اینجا را بخوانید)

حدود چهار دهه قبل و بلافاصله بعد از اکران “سفیر” فریبرز صالح کارگردان این فیلم در گفتگویی با مجله فیلم برخی آرای خود درباره سینمای بعد از انقلاب را مطرح کرده بود و عجبا که اغلب نظرات وی بعد از این همه سال همچنان قابل تامل به نظر میرسد.

فریبرز صالح با رد تصورات آنها که با صرف هزینه هنگفت به دنبال راه اندازی سینمای ایدئولوژیک بودند بیان داشت: هیچ گاه سینمای اسلامی نداشته ایم و فقط تفکرات اسلامی داشته ایم که به تصویر درآمده! سینما هیچ مرزی ندارد و هر تفکری و از جمله اسلام میتواند در آن بگنجد.

فریبرز صالح ادامه داد: پس از انقلاب هنوز فیلم ساخته نشده بلکه مقادیری فتورمان ساخته شده و مقداری عکس متصل به حرف که سینما نیست. در این ساختار نهادهایی متمول به سمت فیلمسازی یورش برده اند ولی به جایی نمیرسند چون از قبل چارچوبهایی ثابت درنظر دارند که باعث میشود سینماگران واقعی به معنای کامل کلمه به کار گرفته نشوند. در این ساختار سینماگران حرفه ای یا خیلی کم فیلم میسازند یا اصلا نمیسازند.

سردرگمی و آشفتگی سینما که همچنان بعد از سالها ادامه دارد از دیگر حرفهای قابل تامل این کارگردان بوده. به گزارش سینماروزان فریبرز صالح با نقد این سردرگمی گفت:  سینما در مملکت ما وضع سردرگم و آشفته ای دارد و بهتر است تعطیل شود تا مسئولان بنشینند و تصمیم بگیرند که اصلا میخواهند سینمایی وجود داشته باشد یا نه و اگر تمایل به وجود است خطوط و شیوه های عملی آن روشن گردد.

صالح افزود: دولت باید در عمل و نه در حرف از سینما حمایت کند. در شرایط فعلی سینما برای دولت در درجه صدم اهمیت قرار دارد چون مسائل مهمتر دیگری وجود دارد!!

بسیاری ساخت “سفیر” توسط صالح را به سبب رهایی از سایه سنگین ساخت “دام نامرئی” برای ساواک میدانند. به گزارش سینماروزان صالح بی اشاره به این مساله درباره هدف خود از ساخت “سفیر” چنین گفت: این فیلم را ساختم فقط برای آن که نشان دهم در شرایط آشفته فعلی هم میشود فیلم خوب ساخت! میخواستم یک چهره گمنام تاریخی را به وسیله فیلم معرفی کنم و درعین حال چیزی بیشتر از تکنیک و فن معمول عرضه کنم. میخواستم با ساختن این فیلم زمینه ای فراهم شود که دیگران هم دست به کار شوند!

صالح در شرح سختیهای تولید “سفیر” گفت: کمبود امکانات تولید هم من و هم تهیه کننده را فرسوده کرد. با گدایی سی اسب فراهم کردیم و مدام نگران بودیم قبل از پایان کار آنها را ازمان نگیرند. سیاهی لشکرها را با چنگ و دندان نگه داشتم و مدام دلهره این را داشتم غیبشان نزند. آنها هر شب لباسشان را درمیاوردند و به گوشه ای مینداختند و روز بعد نمیدانستند دیروز چه پوشیدند. هیچ دکوری نمیشد زد و بین دو لوکیشن ما 700کیلومتر فاصله بود. طول مدت فیلمبرداری هفت ماه و نیم بود که سه ماه و نیم آن صرف حمل و نقل شد!

یکی از اله مانهای فیلمهای ابتدای انقلاب و از جمله “سفیر” قلت استفاده از بازیگران زن بود. به گزارش سینماروزان فریبرز صالح در چرایی عدم وجود بازیگر زن حتی به شکل سیاهی لشکر در “سفیر” گفت: اتفاقا بازیگران زن به قدر کفایت بودند ولی زاویه دوربین ما طوری تنظیم شده بود که زنان در کادر دیده نشوند!

صالح درباره حجم بالای نماهای خشن و از جمله شکم پاره کردن و سر بریدن در “سفیر” گفت: وقتی تماشاگر چنین نماهایی را دوست دارد و در موضوع فیلم هم وجود دارد چرا در فیلم نباشد؟؟ تماشای غیرمستقیم چنین نماهایی مخاطب را راضی نمیکند و حتی آنها که تماشای چنین نماهایی را محکوم میکنند خودشان دوست دارند ببینند!

بحث درباره بودجه 15میلیونی که برای تولید فیلم صرف شده بود و اینکه چقدرش سهم صالح بوده از دیگر فرازهای گفتگو است. به گزارش سینماروزان فریبرز صالح درباره دستمزدش بابت تولید “سفیر” گفت: بنده به همراه هفت نفر دیگر و ازجمله یک مدیر تولید و یک دستیار و چهار خیاط حین تولید فیلم از سوی تلویزیون مامور خدمت در سپاه بودیم و همه مابه غیر از حقوق ماهیانه فقط حق ماموریت عایدمان شد و لاغیر!

سینماژورنال: محسن چاووشی خواننده پاپ که به زودی آلبوم تازه اش “امیر بی گزند” را به بازار عرضه خواهد کرد سفیر شد!

به گزارش سینماژورنال چاووشی که متولد خطه جنوب ایران است یکی از هنرمندانی است که به عنوان سفیر محیط زیست خوزستان معرفی خواهد شد.

مراسم روز میراث و هنر با تجلیل و معرفی سفیران فرهنگی خوزستان ساعت 20 و 30 دقیقه روز دوشنبه 3 خرداد در هتل پارس اهواز برگزار خواهد شد.

در این مراسم علاوه بر محسن چاووشی، شهاب‌الدین عادل (عکاس، مستندساز ، پژوهشگر و استاد دانشگاه)، محسن امیریوسفی (کارگردان و مستندساز)، مهدی جعفری (مدیر فیلمبرداری، عکاس و فیلمساز) و ناصر پلنگی (هنرمند نقاش) دیگر هنرمندانی هستند که به عنوان سفیر میراث فرهنگی خوزستان معرفی خواهند شد.

در این مراسم همچنین از فیلم مستند “چغامیش سحرگاه تاریخ” به کارگردانی آریان عطار پور و تولید اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان رونمایی خواهد شد.

سینماژورنال: ماجراي نشست يك فيلم “هنرو تجربه” در كاشان هر چه كه باشد ، براي آنهايي كه دقيق تر به موضوع فكر مي كنند حواشي جالب توجهي را  در ذهن خود متبادر مي يابند،  حاشيه هايي مهم تر از متن كه البته جوابشان هم در  حادثه هاي تكراري سالهاي گذشته نهفته است.

به گزارش سینماژورنال نخست آن كه از سال ٧٦ كه هنرمندان  علناً به واسطه  حضور نامزدي كه سالها سكاندار امور هنري و فرهنگي كشور بود وارد كمپين هاي تبليغاتي و سياسي اين نامزد و  آن نامزد شدند تا الان كه حدود دو دهه مي گذرد در موسم  هر انتخاباتي  حوادث مشابه به  كرات رخ داده كه هر دو طرف نيز  از بار خبري تبليغاتي  ماجرا سود خود را برده و به مقصود خود نائل  آمده است.

تقسیم کار ناخودآگاه؟

گويي يك اتحاد پنهان يا  تقسيم كار ناخودآگاه في مابين طرفين در قراردادي نامكتوب اما تا حدودي مشهود بسته شده تا با اجراي نمايشي تكراري هر جناحي راضي و خرسند برداشت ها و دستاوردهاي خود را براي خبر سازي ، كمپين سازي ، جمع آوري راي و … داشته باشد و اين ماجرا نيز تا اينجا براي طرفين ماجرا بسيار خوب به  پيش رفته است ، بخصوص كه فرد مورد هجمه ، بازيگري است كه در يك فيلم به زعم کارگردان استعاري كه مورد حمايت كامل مالي يك بانك بوده نقشي فراتر از يك بازيگر داشته است؛

فيلمي كه مشاور آن  يك فرد فرهنگي مشهور از حلقه  تيوريسين هاي فرهنگي نظام بوده و تابش آفتاب حقيقت بعد از ده روز بارش بي امان برف را در ده روز سخت و طاقت فرسا كه مي تواند نمادي از ده روز  پاياني  دوره پرالتهاب و سخت مبارزه عليه رژيم شاه تلقي شود، نشان مي دهد.

فيلمي كه استعاري اگر تلقي شود به شدت مدافع انقلاب اسلامي است و از اين رو ماجراي كاشان از اين حيث براي اين بازيگر مي تواند در آن تعادل بخشي و موازنه الاكلنگي بين جناح ها كمك كند آن  هم زماني كه سازنده آن فيلم هم در مصاحبه اي خواسته بود عليرغم چيزي كه فيلمش مي گويد ژستي اپوزيسيون وارالبته  به شكلي مليح  و نه به اصطلاح گل درشت به خود بگيرد.(اینجا را بخوانید)

مشکل عقاید سیاسی است یا پوشش؟

اما دومين نكته، مدعايي است  راجع به مردم  دارالمونين كاشان و مخالفت ذاتي  شان با مصاديقي كه يك نمونه اش حضور يك بازيگر حالا ميانسال  بعد از انقلاب اسلامی با  پوشش ، در سينما و در يك جلسه پرسش و پاسخ است، چيزي كه براي فرار از  طرح عقايد سياسي اين بازيگر و جناحي كه به آن دلبسته و وابسته است ،به عنوان دليل  اصلي اين هجمه ، عناويني چون مورد تاييد نبودن پوشش او  و مواردي از اين دست ، بازگو مي شود.

از “طوقی” تا “ذبیح” و “میعادگاه خشم” همه در کاشان فیلمبرداری شد

اما نكته جالب آنكه اگر دارالمومنين يا دارالعباده  خواندن بعضي شهرها را در پهنه ايران كه كل كشور به صفت اسلامي خوانده ميشود يك نكته انحرافي در اطلاعيه مذكور  بدانيم و به نويسندگان آن بيانيه اطلاع دهيم علاوه بر كاشان، همزمان قم و اردبيل و سبزوار هم خود را پايتخت و خاستگاه شيعه در ايران مي دانند و مي خوانند، سرانجام به اين موضوع اصلي مي رسيم كه اين كاشان كه مردم مومنش امروزه تاب تحمل يك بازيگر با پوشش را در سالن سينمايشان ندارند، چهار دهه پيش كه بايد قاعدتا سنتي تر مي بوده اند در شهري زندگي مي كردند كه يك پاي ثابت  فيلمسازي براي ساخت فيلم هايي بود كه ستاره هاي سابق سينماي  پيش از انقلاب با استانداردهاي آن زمان در آنها به ايفاي نقش مشغول مي شدند.

از “طوقي” علي حاتمي تا “ذبيح” متوسلاني و “ميعادگاه خشم” سعيد مطلبي و  ده ها فيلم  ديگر ايراني كه به واسطه خلوتي شهر ، معماري فوق العاده جذاب و نزديكي اش به كوير ، تهران و اصفهان و همچنين تكرار موفقيت  تجاري فيلم هايي چون “طوقي” در كاشان فيلمبرداري شده است، حتي فيلم هاي روشنفكرانه ي آن زمان چون “آدمك” خسروهريتاش كه بيشتر از فيلم هاي جريان اصلي، خط قرمز هاي امروزين را رعايت نمي كردند و حتي از خط قرمزهاي مميزي ديروز هم مي گذشتند  در كاشان و ابيانه و … فيلمبرداري شده اند.

از “غارتگران” تا “سفیر” فریبرز صالح

همچنين مجموعه هاي بيشماري نيز از پيش از انقلاب و از زمان “غارتگران” و “سمك عيار” به اين سو در  كاشان  تصوير برداري شده كه آخرين آن به يكي از مجموعه هاي نوروزي  سه سال پيش سيما باز مي گردد و اگر اصلاً اين سابقه قابل توجه در امر فيلمسازي در اين شهر نبود بي شك بيگ پروداكشن اول انقلاب ، “سفير” فريبرز صالح به كاشان نمي رفت.

اصلاً از نيمه دوم دهه ي چهل كه آغاز رونق فيلمسازي در ايران به حساب مي آيد تا نيمه دوم دهه شصت كه مهمانسراي شريتي يا كافه شربتي در كاشان باز بود ، هر روزه تعداد بسيار زيادي از بازيگران سينما و تلويزيون و ستاره هاي مشهور  آن زمان را مي شد ، در آن محل به واسطه حضور كاري در اين شهر ديد، اتفاقي كه شايد در يك پاتوق خاص در تهران كمتر اتفاق  مي افتاد ، حال چگونه بايد پذيرفت  همين مردم ناگهان به طور خودجوش پس از ديدن اولين بازيگر در شهر خودشان اين چنين شوك شده و به هم ريخته و بر انگيخته شده اند كه كار به اينجا رسيده است؟

دستاورد تبلیغاتی برای بازیگری که به ظاهر مظلوم واقع شده

باور اين موضوع بسيار سخت است همانقدر سخت كه باور كنيم  ماجراي رخ داده براي اين بازيگر براي او دستاورد تبليغاتي ويژه آن هم در آستانه انتخابات نداشته باشد.

سینماژورنال: با درگذشت فريبرز صالح اين سوال بيش از  پيش در اذهان مخاطبان سينماي ايران دوباره  زنده شد كه چرا فيلمسازي چون صالح كه در سال ٦١ مي تواند فيلمي چون “سفير” را با امكانات و بضاعت هاي آن روز سينما بسازد ديگر در طي دهه هاي بعد عليرغم قوت جسماني و سلامت بدني و فكري خانه نشين مي‌شود و بعد از ماجراي كنار گذاشتنش از سريال  “شيخ مفيد” و گماردن دستيارش به جاي او ديگر در تلويزيون و سينما نتوانست كاري انجام داده و تجربياتي معدود را در سيماي شهرستانها آن هم لابد براي اينكه از حرفه اش دور نماند از سرگذراند.

به گزارش سینماژورنال به راستي آن آغاز شكوهمند چرا به اين اعتزال و يا اعراض خودخواسته صالح از بودن در عرصه سينما انجاميد؟ چرا فيلمسازي كه وقتي “سفير” را مي ساخت و با جلوه هاي ويژه ميداني اش كه با آن امكانات اندك آن زماني فراهم آمده بود زبان تماشاگر را به تحسين فيلم باز ميكرد خود دو طي سه دهه بعد زبان از سخن عامدانه فرو بست و هيچ نساخت؟!

آن هم وقتي فيلم فاخرسازان و تاريخي مذهبي سازان امروز ، زماني  كه او فيلم “سفير” را  در بهترين شكل ممكن آن زمان اجرا و پرداخت كرده بود هنوز دوربين فيلمبرداري را از نزديك نديده بودند؟

حسادت همکاران به کارگردانی که کارش را درست انجام داده بود
حالا كه فريبرز صالح از ميان همكارانش رخت بر بسته شايد بتوان راحت تر درباره شنیده های مرتبط با اين كنار گذاشته شدن يا كنار كشيدن صحبت كرد؛ چيزي كه تا زمان حيات وي صحبت درباره آن كار عبثي مي نمود كه اگر ميخواست خود در آن باره صحبت مي كرد.

حقيقت آنكه فريبرز صالح در سالهاي آغاز انقلاب اسلامی و شكل گيري دوباره سينما محسود همكاران خود واقع شد.

“سفير” فيلم استانداردي با داستان پردازي محكم و مضموني عاشورايي بود كه ناگهان نام صالح را به عنوان تكنسيني كه در اروپا دوره كارگرداني ديده و سالها مدير دوبلاژ بوده ، در قامت فيلمسازي كه بلد كار است و در مضمون مورد علاقه سفارش دهنده دولتي اش هم دخل و تصرفي نمي كند و پاي هيچ دار و دسته سياسي فعال آن روزها را به مضمون تاريخي اش باز نمي كند، بر سر زبان ها افتاد و همين باعث آن شد كه یکی دو فيلمساز مطرح  پيش از انقلاب كه سابقه مديريت دولتي در دوران جدید را هم داشتند و گذشته فيلمسازي شان در رژيم شاه معترضانه مي نمود  زبان به اعتراض بگشايند كه چرا بايد در به روال گذشته بچرخد و سازنده “دام نامرئي” اين بار براي يك نهاد انقلابي فيلمي پر هزينه بسازد؟!

“دام نامرئی” پیش روی فریبرز صالح

اما ماجرای “دام نامرئي” كه دامي نامرئي براي به حاشيه رانده شدن صالح شد چیست؟ “دام نامرئي” فيلمي بود كه صالح در تلويزيون پيش از انقلاب ساخته بود و گویا سفارش دهنده اصلی تولید فیلم، شاخه ای از سازمان امنیت آن زمان بود؛ فيلمي كه داستانش به يك  پرونده واقعي باز مي گشت.

داستان جاسوسي يكي از امراي ارتش به نام تيمسار مقربي كه همكار سازمان اطلاعات اتحاد جماهير شوروي (كا.گ.ب)بود و درست در لحظه مخابره بخشي از اطلاعات به روسها در دام ماموان اطلاعاتي ايران مي افتد و رازش برملا مي شود، تيمسار مقربي اعدام مي شود.

سازمان امنيت طاغوت به خیال خود با سفارش ساخت اين فيلم هم مي خواست خودي نشان داده و خود را در قياس با فعاليت سازمان هاي مشابه برتر جلوه دهد و هم از طريق ديدن اين فيلم به كاركنان خود آموزش دهد اما زهی خیال باطل که این تبلیغات دروغین نه تنها برایش سودی نداشت که به ضرر کارگردان اثر هم تمام شد.

هر چه بود “سفیر” فقط یک سفارش نبود

اين فيلم را فريبرز صالح مي سازد و البته که همین برایش گافی میشود تا علیرغم تلاش برای تغییر مسیر و همگامی با انقلاب در “سفیر” وی در نهایت با كنار رفتن مديراني كه به صداقت و سلامت كاري او اعتماد داشتند و شهادت برخي ديگر چون شهيد كلاهدوز که گویا از تولیدکنندگان اولیه “سفیر” بود، نتواند در شكل گيري سينمايي كه بنياد فارابي آن را پايه گزاري مي كند، با حضور مديران جديد فعاليت و حضور لازم را داشته باشد.

 هر چه شد و هر چه گذشت نمي توان كتمان كرد كه او “سفير” را به عنوان تنها يك سفارش نساخته بود كه اگر اينطور بود هرگز  بر دل مخاطبان آنگونه نمي نشست كه بعد سه دهه  نماهاي بيشماري از فيلم يادشان مانده باشد و ملودي موسيقي اش به گوششان آشنا مانده و شعرش را زير لب زمزمه كنند: بيا اي تكسوار جاده عشق/ رهاكن از بندهامان/بتاب اي چشمه خورشيد خونرنگ/رها كن زين شب تيره، رهامان

سینماژورنال: فریبرز صالح، کارگردان فیلم ماندگار «سفیر» درگذشت.

به گزارش سینماژورنال آیدین صالح، فرزند این کارگردان فقید، در گفت‌وگو با “ایسنا” با اشاره به درگذشت پدرش به علت آلودگی هوا اظهار کرد: پدرم که سال‌ها ساکن شهری در شمال کشور بود، در مراجعت به تهران به‌دلیل هوای بد دچار مشکل تنفسی شد و صبح امروز در بیمارستان درگذشت.

اسماعیل فریبرز صالح متولد 1323 در تهران، فعالیت سینمایی را از سال ۱۳۴۷ با بازی در فیلم «کشتی نوح» به کارگردانی خسرو پرویزی آغاز کرد و مدتی نیز به کار دوبله‌ی فیلم مشغول بود.

او در سال ۱۳۴۹ به انگلستان رفت و در زمینه سینما مطالعه و تحصیل کرد و در سال ۱۳۵۱ به ایران بازگشت و با ساختن فیلم کوتاه «کتیبه» در سال ۱۳۵۳ در تلویزیون ملی ایران مشغول به کار شد.

صالح در سال 1361 «سفیر» را به‌عنوان اولین فیلم سینمایی‌اش کارگردانی کرد که این فیلم از اولین تجربه‌های مهم سینمای ایران در پرداختن به‌ تاریخ اسلام و یکی از ماجراهای منتهی به‌ عاشورای حسینی محسوب می‌شود و هنوز هم به‌عنوان یکی از ماندگارترین آثار سینمای ایران در این حوزه به‌شمار می‌آید که با امکانات اوایل انقلاب به خوبی به تصویر کشیده شد.

این کارگردان درباره ساخت «سفیر» که در اولین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت و مورد توجه مهمانان خارجی قرار گرفت گفته بود: ساخت این فیلم تیری در تاریکی نبود، بلکه پدیده‌ای روشن بود که در یک برهه‌ی خاص به‌ زایش رسیده بود و لازم و ضروری و بجا می‌نمود که ماحصلی مثبت و معنوی داشته باشد.

او که بعد از ساخت «سفیر» دیگر این نوع تجربه را تکرار نکرد و فقط دو فیلم «مرگ پلنگ» (1368) و «شیخ مفید» (1374) را ساخت، اظهار کرده بود: ساخت فیلم‌هایی مانند «سفیر» به‌دلیل هزینه سنگینش باید متقاضی‌ داشته باشد. ضمن این‌که معتقدم این‌گونه آثار یا نباید ساخته شود یا اگر ساخته می‌شود، باید در شأن شخصیتی باشد که به آن پرداخته می‌شود.

فریبرز صالح که در سال‌های آخر زندگی، دور از هیاهوی پایتخت در شمال کشور زندگی می‌کرد، در آخرین گفت‌وگویش، از آماده بودن فیلمنامه‌ای درباره یکی از یاران امام حسین (ع) خبر داده بود و با امیدواری از فراهم شدن شرایط تولیدش گفته بود: سال‌ها پیش به سفارش آقای ضرغامی که علاقه‌مند بود کار درخور توجهی مانند «سفیر» ساخته شود، فیلمنامه «روز بعد» را درباره «زهیر بن قین» یکی از 72 نفر از یاران امام حسین (ع) نوشتم و در حالی که کد تولید سیما فیلم را نیز گرفته بود، اما به نتیجه نرسید. این شخصیت در ابتدا از مخالفان بود، اما در نهایت به یاران و مریدان امام پیوست و در ظهر عاشورا به شهادت رسید. معتقدم اگر شرایط ساخت این فیلم فراهم شود، اثر خوبی مرتبط با موضوع عاشورا و بسیار بهتر از «سفیر» خواهد شد.

فریبرز صالح و فرامرز قریبیان در پشت صحنه “سفیر”