سینماروزان/زهرا منصوری: نزدیک به یک دهه از تولید فیلم عاشورایی “رستاخیز” می‌گذرد و این فیلم همچنان نتوانسته شرایط اکران پیدا کند.
همزمان با ایام ماه محرم تقی علیقلی‌زاده تهیه‌کننده «رستاخیز» در گفتگو با خبرگزاری مهر، به بازخوانی بخش‌های گفته و ناگفته‌ای از متن و حاشیه این فیلم پرداخت.
* حدود هشت سال از رونمایی فیلم سینمایی «رستاخیز» می‌گذرد؛ برای شروع گزارش مختصری از سرنوشت این فیلم طی این سالها ارائه می‌کنید؟
ابتدا ممنونم از فرصتی که برای صحبت درباره فیلم «رستاخیز» فراهم آوردید. بعد از فیلم سینمایی «دوئل» کار کردن روی فیلم «رستاخیز» را آغاز کردیم و عملاً در مؤسسه تماشا، پروژه دیگری را پیگیری نکردیم. با تمرکزی که روی فیلمنامه کار داشتیم، در اربعین سال ۸۸ بالاخره فیلمنامه نهایی و فیلمبرداری پروژه آغاز شد. پس از تولید، حدود یکسال و نیم هم، کارهای پس‌تولید طول کشید و کار نهایت در سال ۹۱ آماده نمایش شد. با توجه به شرایطی که در آن سال وجود داشت، ترجیح دادیم فیلم در سال ۹۲ عرضه عمومی شود و به اصرار مسئولان وقت ارشاد، «رستاخیز» در جشنواره فجر همان سال رونمایی و با استقبال بسیاری هم مواجه شد.
از طرف جشنواره جوایز متعددی به فیلم تعلق گرفت و در حوزه نقد هم بازخوردهای خوبی دریافت کردیم. منطقی این بود که برمبنای بازخوردها، فیلم را تقویت کنیم. بازخوردها را دسته‌بندی کردیم و با برخی کارشناسان، چه در حوزه علمیه و چه در حوزه مورخان، مستقیم ارتباط گرفتیم؛ از جمله آیت‌الله مکارم شیرازی و یا آیت الله علم‌الهدی در مشهد. با تمام تلاش‌ها سرانجام با همکاری معاونت سینمایی وقت، جناب آقای ایوبی، فیلم را برای دریافت پروانه نمایش در سال ۹۳ به ارشاد ارائه کردیم.
*زمزمه‌هایی بود مبنی‌بر اینکه اگر در سال ۹۱ فیلم را به جشنواره فرستاده بودید، در همان زمانِ مسئولیت آقای شمقدری احتمال نمایش فیلم وجود داشت و این حاشیه‌ها هم به‌وجود نمی‌آمد. در این زمینه چه نظری دارید؟
واقعیت این است که در زمان مسئولیت آقای شمقدری، سازمان سینمایی و بنیاد سینمایی فارابی که مشارکت ۳۵ درصدی در پروژه داشت، حتی از انجام تعهداتی که براساس قرارداد برعهده داشتند، شانه خالی کردند. شریکی که به تعهدات خود عمل نکرده، امیدی به حمایتش هم نباید داشت. واقعیت این است تا زمانی که جناب آقای صفارهرندی در وزارت ارشاد مسئولیت داشتند، ما هیچ مشکلی نداشتیم. در دولت دوم آقای احمدی‌نژاد که آقای حسینی به وزارت ارشاد رسیدند، مشکلات ما آغاز شد.
آن دوره بنیاد فارابی به‌رغم تعهدی که به پروژه داشت، به هیچکدام از تعهداتش عمل نکرد در حالی که ما متکی بر قراردادهای موجود پروژه را کلید زده بودیم. دولت دهم به هیچیک از تعهداتش به رغم قراردادی که داشتیم عمل نکرد در حالی که ما در میانه فیلمبرداری بودیم. تصورم این است که به‌دنبال اخلال در فرآیند تولید این رویکرد را در پیش گرفتند. ساده‌انگاری است اگر تصور کنیم چنین دولتی که به تعهدات قانونی‌اش پایبند نبوده می‌خواسته است حامی اکرانش باشد. از این منظر تصمیم عوامل فیلم برای انتظار یکساله در رونمایی فیلم را کاملاً درست می‌دانم.
*سال پیش آقای انتظامی اعلام کردند که پروانه اکران آنلاین فیلم صادر شده است و این در تناقض با عدم صدور مجوز برای اکران پرده‌ای فیلم آن هم به دلیل مسئله نمایش چهره بزرگان دینی است. از طرف دیگر شما هم اعلام کردید حاضر به عرضه اینترنتی فیلم در پلتفرمهای داخلی نیستید. درباره این تناقض کمی توضیح می‌دهید.
بله این تناقض درست است. سازندگان فیلم «رستاخیز» من‌جمله شخص آقای درویش به‌عنوان کارگردان فیلم، نظرات ارشاد در حوزه ممیزی فیلم را کارشناسانه نمی‌دانند. به خصوص نظراتی که از زبان علی جنتی وزیر وقت ارشاد مطرح می‌شد و خیلی نسبت به فیلم نامهربانانه بود. طی ۳۰ سال پس از فیلم «روز واقعه» هیچ اثر تاریخی‌ای در این حوزه در سینمای ایران تولید نشده بود و ما بدون اتکا به منابع دولتی و با بودجه خصوصی، بدون هیچ وام و کمک بلاعوضی، «رستاخیز» را ساختیم که از سوی جشنواره دولتی فجر در ۱۱ رشته کاندیدا شد و ۸ جایزه را هم گرفت. آقای جنتی در یک مصاحبه تلویزیونی عوامل چنین فیلمی را متهم کرد که طماع و مادی هستیم! حرف‌شان به‌شدت دل‌سوزاننده بود.
بعد هم پیشنهادش این بود که بر چهره حضرت عباس (ع) در فیلم نور بتابانید! من به عنوان کارشناس در این حوزه عرض میکنم که از زمان نمایش معصومین (ع) در عرصه تعزیه و هنرهای نمایشی تا به امروز، تنها یک مرجع است که تشبه به چهره معصوم (ع) را حرام دانسته است. باقی مراجع از ۴۰۰ سال پیش تا امروز، مشروط به نکاتی مانند عدم تعدی به ساحت و عدم کسر شأن معصوم (ع)، این امر را مجاز دانسته‌اند. اهم این فتاوای مراجع هم در سایت رسمی فیلم «رستاخیز» درج شده است. من جمله فتوای حضرت امام و مقام معظم رهبری که اگر ابهامی هم درباره آنها وجود داشته باشد، ما پاسخگو هستیم.
* یک بار که با آقای ایوبی به‌عنوان مسئول وقت سازمان سینمایی صحبت می‌کردم، از موانع متعدد در مسیر اکران «رستاخیز» صحبت می‌کردند که عدم نمایش چهره معصوم (ع) تنها یکی از این موانع بوده است. هر چند این مورد گویی بزرگ‌ترین مانع بوده و هست. درباره موانع دیگر چه می‌توانید بگویید؟
اگر این حرف آقای ایوبی درست باشد که نقض غرض محسوب می‌شود. فیلم «رستاخیز» تا امروز ۲ پروانه نمایش از سازمان سینمایی وزارت ارشاد دریافت کرده، اگر فیلم این اندازه اشکال و ایراد داشته، چرا پروانه نمایش برایش صادر شده است؟ همین امروز چرا پروانه نمایش ویاودی و خارج از کشور برای آن صادر شده است؟ این حرف‌ها برای پنهان کردن عدم مدیریت‌هاست.
آقای ایوبی حضوری از من و آقای درویش بابت انعطافی که داشته‌ایم، تشکر کرده‌اند. این فیلم به اتفاق آرا و نه با اکثریت، به اتفاق آرا از شورای پروانه نمایش ارشاد مجوز گرفته است، بدون هیچ رأی مخالف و حتی ممیزی. چطور فیلمی که اینگونه پروانه نمایش گرفته می‌تواند اشکالاتی داشته باشد که نمی‌توان مطرح کرد؟! آنچه در نامه ارشاد صراحتاً به آن اشاره شده، تأمین نظر مراجع است. یک گزاره کلی که ما معنای آن را نمی‌دانیم! کدام مراجع مدنظر است؟ اصلاً چرا من فیلمساز باید این کار را انجام دهم؟
واقعیت این است که نقطه تماس یک فیلمساز با حاکمیت وزارت ارشاد است. این وزارتخانه بودجه می‌گیرد و وظیفه دارد با هر جایی لازم است مذاکره کند. از بیوت مراجع گرفته تا سازمان محیط زیست. هماهنگی و مذاکره با همه این مراکز برعهده وزارت ارشاد است. از طرف دیگر هم از مدخل وزارت ارشاد است که فیلمساز می‌تواند از نقطه نظرات حاکمیت درباره کارش مطلع شود. فیلمساز پروانه ساخت که می‌گیرد، دیگر لازم نیست آن را تمدید کند اما ما در تمام طول ساخت «رستاخیز»، پروانه ساخت را تمدید می‌کردیم و به‌طور کامل با وزارت ارشاد در ارتباط بودیم. هفت بار فیلمنامه این فیلم با نظر کارشناسان ارشاد در مراحل تولید بازنویسی شد. دستنویس‌های وزیر ارشاد بر نسخه‌های مختلف فیلمنامه امروز در دفتر تولید تماشا موجود است و حرفهای آقای ایوبی را از جنس فرار از مسئولیت می‌دانم. حتی در مقطعی همین آقای ایوبی اعلام کردند تصمیم‌گیری درباره این فیلم خارج از حیطه اختیارات وزارت ارشاد است.
*البته ایشان یکبار گفتند نشان دادن یا ندادن تصویر حضرت عباس (ع) به صاحبان «رستاخیز» واگذار شده است.
پس ما دولت برای چه می‌خواهیم؟ وزارت ارشاد به چه کار می‌آید؟ اگر قرار است خودمان تعامل کنیم چرا از محل مالیات و انفال برای وزارت ارشاد هزینه می‌شود؟ چرا از بیت‌المال حقوق می‌گیرند؟ برای همین کارهاست دیگر. اصلاً این حرف قابل قبول نیست.
*در چه شرایطی حاضر به اکران آنلاین فیلم «رستاخیز» می‌شوید؟ به‌خصوص که فیلم هنوز در داخل کشور اکران نشده و معلوم نیست با این وضعیت نمره خوبی در اکران بین‌المللی هم کسب کند.
فیلم در حال حاضر بدون هیچ تغییری نسبت به نسخه‌های اولیه، دارای پروانه نمایش آنلاین و نمایش بین‌المللی است. به عبارتی همه حرف‌هایی که آقایان درباره تعامل و استفاده از نور بر چهره و اینها داشتند، همه روی هوا بوده! فیلم امروز بدون هیچ تغییری پروانه نمایش دریافت کرده است. ابتدا هم پروانه نمایش خارج از کشور دریافت کرد. حرف ما هم این بود که اگر به فیلم ایراد فقهی وارد می‌دانید، مگر جغرافیا بر فقه حاکم است؟ مگر می‌شود گفت این فعل در ایران حرام و در خارج از ایران حلال است؟! در برابر ما سکوت کردند و بعد هم اجازه نمایش نسخه ویاودی را در داخل کشور صادر کردند. در تمام این مراحل هم ما از مسئولان تشکر کردیم چرا که هر یک از این مجوزها یک دستاورد برای فیلم بود، اما ایرادهای‌مان همچنان پابرجا بود.
* چرا به اکران آنلاین در وی‌اودی‌های داخلی هنوز تن نداده‌اید و بحث پلتفرم اختصاصی برای «رستاخیز» را مطرح کرده‌اید؟
بعد از اقامه دعوی ما در دیوان عدالت اداری و صدور رأی اولیه به نفع ما، وزارت ارشاد ما را به یک تفاهم دعوت کرد و ما تفاهم کردیم برای واگذاری بخشی از حقوق فیلم به ارشاد که نمایندگی آن به بنیاد فارابی رسید. با این تفاهم، فارابی تبدیل به سهامدار حداکثری فیلم شد و پیشنهادش این بود که فیلم به یکی از وی‌اودی‌های داخلی واگذار شود. معنی این واگذاری هم ورود فیلم به همه شبکه‌های خارجی مانند تجربه اکران آنلاین فیلم «خروج» ابراهیم حاتمی‌کیا بود که از همه شبکه‌های تلویزیونی پخش شد.
با ویاودی مدنظر بنیاد فارابی مذاکره کردیم.پیشنهادشان این بود که نه پیش‌پرداختی خواهیم داشت و نه امنیت فیلم را تضمین می‌کنیم. برای فروش هم الهی به امید تو، هر چه پیش آمد، ۵۰ درصد برای ما، ۵۰ درصد متعلق به شما! برای فیلمی که این همه هزینه برایش شده، قبول این پیشنهاد به معنای آتش زدن فیلم بود. من ترجیح می‌دادم فیلم در شبکه‌های ویاودی رایگان عرضه شود تا فکر کنیم ما به‌عنوان سهامداران برای دل‌شان این کار را کرده‌اند، اما خودمان را وارد یک بازی که تماماً شکست بود، نکنیم. ترجیح دادم از عزت و احترام فیلم خرج نکنیم. آقایان فارابی اصرار داشتند به همین ویاودی بدهیم و من هم موافقت نکردم و ندادم.
دولت آقای روحانی هم رفتارش با فیلم به همان اندازه دولت احمدی‌نژاد نامهربان بود، منتها پنهان‌تر! دلیلش را خواهم گفت که حتماً باعث تعجب شما می‌شود. هزینه‌های ناشی از توقیف فیلم چه بود؟ فیلمی که به اکران می‌رسد یعنی کلی هزینه از بیلبورد تا آماده‌سازی نسخه‌های مختلف برای آن کرده است. بخشی از این هزینه‌ها را حوزه هنری برای فیلم «رستاخیز» کرد و بابت آن چند ده میلیون به قیمت آن سال، این فیلم به مؤسسه «بهمن سبز» بدهکار است. این هزینه را چه کسی باید بپردازد؟ وقتی به فیلم حواله اکران داده‌اید و فیلم به اکران رسیده، ۶ ساعت بعد فیلم پایین کشیده می‌شود، خسارت سردر سینما را چه کسی باید بدهد؟ وزارت ارشاد تا این لحظه بابت هزینه‌های ناشی از توقیف فیلم هیچ هزینه‌ای پرداخت نکرده‌است، حتی یک ریال. من ساده‌ام اگر فکر کنم نماینده دولتی که فیلم را توقیف کرده و خسارت آن را هم پرداخت نکرده می‌تواند دلسوز فیلم من باشد، ولو اینکه سهامدار فیلم باشد. من به‌عنوان تهیه‌کننده باید منافع فیلمم را مدنظر داشته باشم، نه چیز دیگر را.
* بازهم می‌پرسم، شما در چه شرایطی حاضر به اکران فیلم می‌شود؟
این نکته را در نظر داشته باشید که چند سال از تاریخ ساخت فیلم گذشته و دسترسی آن به پلتفرمهای اصلی عرضه در خارج از کشور تقریباً غیرممکن است، چرا که از نگاه آنها فیلم کهنه شده است.
* یعنی اکران آنلاین آن منتفی است؟
خیر. توضیح می‌دهم. تصمیم ما این بود که یک پلتفرم اختصاصی برای این فیلم طراحی کنیم. در جلسه سهامداران این مسئله مطرح شد. همزمان با ورود فیلم به بازار سیاه جلساتی تشکیل شد و مشاور رئیس سازمان و مدیرعامل بنیاد فارابی هم در این جلسات حضور داشتند. تعهداتی پذیرفته شد که آن تعهدات هم هیچکدام انجام نشد. در اتاق خودشان جلسه گذاشتند، تعهد دادند، به همان‌ها هم عمل نکردند! اسناد همه این ادعاها روی سایت رسمی فیلم هست. ما رفتیم با سرمایه خودمان در بخش خصوصی پلتفرم اختصاصی فیلم را آماده بهره‌برداری کردیم. جالب است بدانید وقتی شرکای فیلم می‌خواستند سرمایه‌گذاری کنند روی این پلتفرم، مدیرعامل فارابی تماس می‌گرفت که چرا می‌خواهید سرمایه‌گذاری کنید.
* یعنی معتقد به کارشکنی هم هستید؟
بله. با سهامداران تماس می‌گرفتند تا این پلتفرم ساخته نشود، اما امروز این پلتفرم وجود دارد. در حال مذاکره با پلتفرمهای داخلی هستیم تا همزمان در داخل و خارج به بهره‌برداری هم برسد.
* چه زمانی فکر می‌کنید این اتفاق رخ دهد؟
از نظر فنی هیچ مانعی پیش روی ما نیست اما نقطه مهم اطلاع‌رسانی و تبلیغات است. مخاطبان بالقوه باید بدانند کجا می‌توانند نسخه قانونی آن‌را ببینند. مردم باید به این پلتفرم اختصاصی اعتماد کنند. مدیریت این پلتفرم برعهده من نیست، فردی که مدیریت را برعهده دارد و به زودی هم معرفی می‌شود باید برنامه‌اش برای اکران و عرضه فیلم را اعلام کند که شامل همه موارد فوق هم می‌شود.
* اشاره به قاچاق فیلم و ورودش به بازار سیاه کردید و خبر داریم که پیگیر حقوقی این ماجرا هم بودید، از سرانجام این پیگیری بگویید و اینکه آیا موفق شدید خسارتی بابت آن دریافت کنید؟
اولین کسی که متوجه سرقت فیلم «رستاخیز» شد، خود آقای درویش بود که بلافاصله هم با من تماس گرفت. بلافاصله با اولین آی‌پی که فیلم را بارگذاری کرده بود تماس گرفتیم و آنها متوجه شدند کار خلاف قانون کرده‌اند. فیلم را برداشتند.
* متوجه شدید چه کسی این کار را کرده بود؟
بله. با آنها مکاتبه هم داشتیم و تخلف را هم پذیرفتند. متأسفانه در پیگیری ماجرا با چند مشکل مواجه شدیم. با تلاشی که شد، یوتیوپ متوجه شد تصمیم‌گیر اصلی درباره این فیلم من هستم و تمام کانال‌هایی که محتوای مرتبط با این فیلم منتشر کرده بودند، بست. با همراهی یکی از دوستان فیلم را به‌صورت قانونی و رسمی در فضای یوتیوب، امن کردیم اما فیلم به‌صورت بی‌کیفیت و به زبان عربی منتشر شده و به تلگرام و صفحات شخصی راه پیدا کرده بود. تلاش کردیم این جریان را هم محدود کنیم. درباره دزد اول جایی ارتباط ما قطع شد که پرسیدیم فیلم را از کجا آوردید؟ من حدس‌های نزدیک به یقین دارم که فیلم از کجا درز کرده است.
*از کجا؟
نباید بگویم. نسخه‌ای که وجود دارد و نسخه نهایی ما نیست، مشخص است از کجا درز کرده است. مطمئنم که فیلم از کجا به دست آنها رسیده، کشور عراق خوشبختانه پایبند کپی رایت جهانی است و وکیل هم در آنجا گرفتیم. ۲ مانع پیش رو داریم برای پیگیری حقوقی. یکی پاندمی کروناست که همه جای جهان را تحت تأثیر قرار داده و دومی هم اینکه این پیگیری و استخدام وکیل کار گرانقیمتی است. طبق معمول هم دولت در این میان غایب است. بنیاد فارابی هم از همراهی خودداری می‌کند.
*یعنی فارابی برای این پیگیری حقوقی با شما همراهی نمی‌کند؟
نخیر، نکرده و نمی‌کند.
* دلیلش چیست؟
دولت بابت توقیف فیلم «رستاخیز» به زعم خودش هزینه‌هایی پرداخت کرده است، با خود می‌گوید چرا باید این موضوع را زنده کند؟ دوباره اگر کسی گفت واویلا، دولت چه باید بکند؟ به همین دلیل می‌گوید بهترین راه ممانعت از اکران است. زیر فشار افکار عمومی و استدلال و مقاومت آقای درویش تلاش دارد کارهایی بکند اما واقعیت این است که دولت همراه ما نیست در این موقعیت. فارابی هم در کنار ماست به‌عنوان ترمز!
*یعنی تا امروز هیچ خسارتی بابت قاچاق بین‌المللی «رستاخیز» دریافت نکرده‌اید؟
نخیر چون نتوانستیم به دادگاه برسیم. البته که هر زمانی این کار شدنی است و این مسئولیت برعهده شریک غیرایرانی ما است و به عنوان مشاور کنارش هستم. بنیاد فارابی می‌گوید شما بروید هزینه کنید بعد فاکتور بیاورید، اگر دیدم درست است، می‌پردازم! این یعنی چی؟ هر کجای این حرف‌ها درست نیست بیایند و جواب بدهند.
*دولت تغییر کرده و در شرف آغاز به کار وزیر جدید ارشاد هستیم. فکر می‌کنید در دولت جدید اتفاق خوبی برای «رستاخیز» خواهد افتاد و انتظار شما از وزیر جدید ارشاد چیست؟
در همان دوره‌ای که در دیوان عدالت اداری علیه وزارت ارشاد وقت اقامه دعوی کردیم، بروید حکم را بخوانید. یک اداره کل حقوقی در ارشاد، از یک تهیه‌کننده یک لا قبا، شکست خورد. حکمی که قاضی در دیوان صادر کرد، تفصیلی و قابل استناد در آینده است. در همان موقعیت فرصتی فراهم شد تا همراه با رئیس دیوان و دادستان وقت کل کشور که آن زمان آقای رئیسی بود، با هم فیلم را ببینیم. بازخوردی که از آن جلسه به خاطر دارم بازخورد مثبتی است و مطمئنم دولت جدید تمایل به حل این ماجرا دارد. تمایل به احقاق حق در این ماجرا دارد. ما این فیلم را بدون اتکا به هیچ منبع دولتی ساختیم، بعد هم که عرضه کردیم همه به‌به و چه‌چه کردند. ما را تحسین کردند اما همین کار تبدیل به جرم ما شده است! امیدوارم همه این مشکلات حل شود. از وزیر جدید ارشاد هم هیچ توقع اضافه‌ای ندارم و تنها توقع‌م این است که همه‌مان به تعهداتمان عمل کنیم.
